Donderdag 24 december 2015
De Noor Edvard Grieg (1843-1907) behoort tot een select gezelschap componisten. Zeg Bach, en iedereen roept onmiddellijk de Matthaüs Passion; de Negende, en er is geen mens die het in zijn hoofd haalt om met een andere naam dan die van Beethoven op de proppen te komen. Moeten we de schepper van De Vier Seizoenen nog noemen? Zelfs uw kanarie weet het. Zo kunnen we nog een tijdje doorgaan, maar we blijven even bij Grieg. En dus hebben we het over Peer Gynt, een van de meest geliefde werken binnen het klassieke repertoire. Iedereen vindt het mooi. De componist zelf was overigens niet tevreden over juist die passages welke in het collectieve geheugen van de mensheid gegrift staan. Zo beweerde hij over het deel ‘In de zaal van de Bergkoning’ dat hij er niet naar kon luisteren zonder aan koeienvlaaien te denken. Jammer voor Grieg, maar het is toch echt die koeienvlaai waarmee hij zich onsterfelijk heeft gemaakt.
Het werk is gebaseerd op een toneelstuk in versvorm van Griegs landgenoot en goede vriend Henrik Ibsen. De schrijver had hem gevraagd om het stuk op muziek te zetten. Vereerd door dit verzoek toog de componist enthousiast aan het werk, vooral ook omdat hij vond dat het kleurrijke, folkloristische drama de aard van het Noorse volk goed weergaf. Als zoveel kunstenaars zag hij zich echter beteugeld in zijn scheppingsdrift; de managers van het theater waar het stuk zijn première zou beleven schreven hem van alles en nog wat voor ten aanzien van de duur en de volgorde van de passages. Grieg gaf noodgedwongen gehoor aan hun eisen, maar beklaagde zich over zijn lot. Op deze manier kon een componist geen fatsoenlijk product afleveren, zo meende hij.
Ondanks zijn persoonlijke onvrede met het eindresultaat werd de door hemzelf gedirigeerde première in 1876 een ware triomf voor de componist. Het succes werd enige malen herhaald, totdat alle decors en kostuums door een brand werden verwoest en het stuk door een gebrek aan rekwisieten van de planken verdween. Negen jaar later durfde iemand het aan om het spektakel weer eens van stal te halen, en Grieg maakte van de gelegenheid gebruik om de muziek te herschrijven naar een structuur die hem beter zinde. Daarnaast maakte hij een soort uittreksel van het gehele werk in de vorm van twee suites. Het zijn deze suites die eigenlijk altijd uitgevoerd worden, en die iedereen kent; het volledige werk is vrijwel nooit te horen in de theaters en concertzalen.
Peer Gynt verhaalt van de Rabelaisiaanse avonturier van dezelfde naam, die zijn weg door het leven liegt en zijn medemens met een overdosis charme weet te misleiden. Gynt is een egoïstische schurk, maar hij komt uiteindelijk tot inkeer. Zo gaat dat in fabels: een mens betert zijn leven, of anders gaat genadeloos zijn kop eraf.
Alles wat Noorwegen aantrekkelijk maakt heeft Ibsen in zijn toneelstuk verwerkt, waarna het door Grieg onnavolgbaar knap getoonzet werd: de prachtige natuur, de ongedwongenheid van haar bewoners en een bonte verzameling elementen uit Scandinavische sprookjes. Zo komen we prinsessen en koningen tegen, en ook de trol, het typisch Noorse mythologische wezen dat mensen schrik aanjaagt met zijn buitenproportionele afmetingen en beroerde karakter. Een personificatie van de dood maakt tenslotte deze wonderlijke mengeling van nuchter realisme en bovennatuurlijke zaken compleet.
Zondag laten we u verspreid over de uitzending vier delen uit de Peer Gynt Suites horen. Dat worden achtereenvolgens ‘Ochtendstemming’, ‘Ase’s Dood’, ‘Anitra’s Dans’, en natuurlijk ‘In de Hal van de Bergkoning’. Een feest van herkenning, jawel. U gaat genieten van de uitvoering van Ole Kristan Ruud en Bergen Philharmonic Orchestra, en wanneer de klanken uw woonkamer vullen, fluit uw kanarie wellicht lustig mee.
Playlist OUD ANDERS, zondag 27 december 2015 van 22.00 tot 23.00 uur
01 Cow Cow Boogie - Thelma Gracie - 3.31
02 Peer Gynt Morning Mood - The Death of Ase - Edvard Grieg - 9.00
03 Mood Indigo - Duke Ellington - 2.58
04 Gaspard de la nuit - Maurice Ravel - 6.57
05 My Father - Melanie - 5.07 Album The Good Book (1971)
06 Peer Gynt Anitra's Dance - In the Hall of the Mountain King - Grieg - 6.30
07 Le Carnaval de Venise - Ferdinando Carulli - 5.42
08 Concerto for oboe, flute and orchestra in G minor, S.238 III. Untitled - Johann David Heinichen - 4.21
09 How Gentle - Jenny Hval 7.26
