Donderdag 26 november 2015
Pièce de résistance van de uitzending Oud Anders is deze week zonder meer de Schrootsonate (1990) van de Nederlandse componist Ton Bruynèl. Het stuk combineert de door soliste Annelie de Man gespeelde klanken van een klavecimbel met wat Bruynèl ‘klanksporen’ noemde. Dat zijn op tape gerealiseerde verhaspelingen van geluiden afkomstig van de klavecimbel zelf, met daaraan toegevoegd een kakofonie van allerlei toeters en bellen waarvan de herkomst nauwelijks te traceren valt. Niet helemaal onnaspeurbaar: ergens rond 5m19 horen we duidelijk het joelen van een zingende zaag, dat opgevat moet worden als een ironisch commentaar op het symbool van de communistische hamer en sikkel. Afgegaan op het feit dat er tijdens het stuk met veel geweld op het hout van het instrument gebeukt wordt, lijkt het erop dat die hamer op wat minder symbolische wijze een duit in het zakje doet; of de klavecimbel na afloop van de opname nog gebruikt kon worden is ons niet bekend. Die opname werd overigens in Spanje gemaakt. Bruynèl woonde toentertijd in dat land. De Schrootsonate heet dan ook wel ‘Chatarra’, dat zoiets als ‘metaaldeeltjes’ of ’rotzooi’ betekent.Bruynèl liet zich voor zijn compositie inspireren door een reeks voorvallen uit de recente geschiedenis. Daar is ten eerste de brand in het Utrechtse gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, 1988; ergens temidden van de ruïnes stond een volledig uitgebrande piano, en dat beeld verwerkte Bruynèl in zijn Ode aan de Afbraak, zoals we de Schrootsonate ook wel zouden kunnen noemen. Het stuk verwijst tevens naar het neerhalen van de Berlijnse muur in 1989. Naast het optreden van de zingende zaag zegt dit iets over de politieke stellingname van de componist. Rekende hij misschien af met de in Nederlandse avant-garde kringen van de jaren ’60 zo bewierookte idealen van het socialisme? In die tijd bezongen jonge kunstenaars massamoordenaar Stalin, of ze liepen te zwaaien met het rode boekje van Mao, in de zalige onwetendheid dat de Voorzitter met zijn falende economische plannen druk doende was miljoenen Chinezen de hongerdood in te jagen.
Verder werd het stuk geschreven ter gelegenheid van de nieuw te bouwen fundamenten onder het Concertgebouw. Als u ooit een renovatie van zijn huis hebt meegemaakt, dan weet u dat zoiets in eerste instantie aan een sloop doet denken. U weent als Job op de mestvaalt en kunt zich met de beste wil van de wereld geen voorstelling maken van het eindresultaat; of deze puinhoop ooit nog iets moet worden? Met zijn compositie plaatste Bruynèl grijnzend een kanttekening bij de goede bedoelingen van de aannemer: het regent schroot in het concertgebouw, en zo klinkt het ook.
De componist gaf het stuk een opdracht mee aan de Jean Tinguely, een kunstenaar die bewegende schilderijen en sculpturen maakte. Daarvoor gebruikte hij metaalafval en afgedankte machineonderdelen. Een van de hoogtepunten in zijn oeuvre is ‘Homage to New York’, een kunstwerk dat tijdens een performance tot ontploffing gebracht werd. De stukjes schroot die de bezoekers mochten meenemen herinnerden hen eraan dat ze getuige waren geweest van ‘the self-destroying machine’, een kunstwerk dat ongeveer een half uur bestaan heeft.
Na bovenstaande beschrijvingen van ondergang en vernietiging weet u wat u zondag te wachten staat: u mag zeven minuten lang luisteren naar kunstig in elkaar geknutseld kabaal. Een video van de Schrootsonate hebben we helaas niet kunnen vinden, dus hieronder zult u het met ‘Toccare’ moeten doen. Die compositie vertoont overeenkomsten met het betreffende werk, ook al gaat het er beduidend kalmer aan toe.
Playlist OUD ANDERS, zondag 29 november 2015 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Dracula - Grant Green - 4.32
02. Toshimitsu Tanaka: Two Movements for Marimba I & II - Keiko Abe - 7.50
03. Bed Spring Blues - Blind Lemon Jefferson - 3.06
04. Goodnight Ladies - Lou Reed - 4.21
05. Jongmyo Jeryeak: Yeongsin Huimun - National Gugak Center - 3.26
06. 08 Cello Sonata No. 1 in F, op. 5, No. 1 - Adagio sostenuto - Beethoven - 3.00
07. Guys Eyes - Animal Collective - 4.31
08. Die Natur - Antonin Frantisek Becvarovsky - 6.16
09. Ain't No Two Ways about it, it's Love - Ellen McIlwaine - 4.26
10. Suite for Harp, op.83 V. Hymn (St. Denio) - Benjamin Britten - 4.58
