Donderdag 5 november 2015
Hoe stond het ervoor met het muzikale klimaat ten tijde van het roemruchte Britse vorstenhuis Tudor? Uitstekend, mogen we wel zeggen. Met grote namen als John Sheppard, John Taverner, William Byrd en John Dowland heeft de muziekgeschiedenis van de Engelsen eigenlijk zelden betere tijden gekend, of het zou de regeerperiode van Charles II moeten zijn, toen de geniale Henry Purcell het levenslicht zag.Dat de muziekcultuur onder de Tudor monarchen opbloeide is niet zo vreemd. De opvallendste vertegenwoordigers van dit huis, Henry VIII en diens dochter Elizabeth I waren beiden muzikaal begaafd. Lange tijd heeft men zelfs het bekende Greensleeves toegeschreven aan Henry VIII, ook al zijn de geleerden het er nu wel over eens dat deze slager onder de Renaissance prinsen weliswaar op behoorlijk niveau kon componeren, maar toch niet deze onsterfelijke melodie uit zijn pen heeft laten vloeien.
We blijven even bij Henry VIII. De man wordt natuurlijk in de eerste plaats herinnerd om zijn hardvochtige, egoïstische natuur. Hij heeft het niet gelaten bij de onthoofding van twee van zijn vrouwen (Anne Boleyn en Catherine Howard); er waren er wel meer die hij een kopje kleiner maakte. Het kwam er op neer dat je je maar beter niet in de buurt van zijn hof kom ophouden, want de gunst van de vorst kon elk moment omslaan. Dat heeft ook de al even beruchte Thomas Cromwell geweten, die zijn leven volledig in dienst had gesteld van zijn patroon en in feite veel had bijgedragen aan de eenheid van de Engelse natie. Zijn harde werken werd niet beloond; ook Cromwell verloor zijn hoofd. Dat gebeurde nadat op zijn aandringen de koning met Anna van Kleef trouwde. Pech voor Cromwell: Anne kon de wellustige potentaat niet bekoren. Henry reageerde zich vervolgens wraakzuchtig af op zijn trouwste vazal.
Henry’s uiterlijk kennen we vooral van Holbeins portretten. Daarin zien we een vetzuchtige man met kleine varkensoogjes, en dat sluit aan bij het negatieve beeld dat we van de vorst hebben. Zo heeft hij er echter niet altijd uitgezien. Op jongere leeftijd werd de koning geroemd om zijn fraaie blonde haar en zijn atletische voorkomen. Daarnaast beschikte Henry over vele talenten: hij schreef muziek, wist vaak meer over de stand van zaken in de medische wetenschap dan zijn dokters en had aanleg voor technisch tekenen. Zo werden er een aantal beroemde gebouwen opgetrokken volgens zijn ontwerpen. Met zijn intelligentie zat het dus wel goed, ook al kon hij wat dat betreft niet in de schaduw staan van zijn dochter, de latere koningin Elizabeth I. Die mag doorgaan voor de slimste vorst die ooit op de Engelse troon zat.
Oud Anders presenteert zondag een veronachtzaamde componist die actief was onder Henry VIII. Nicholas Ludford (1485-1557), een vertegenwoordiger van de zeer rijke Engelse polyfonie, raakte niet in de vergetelheid omdat hij tot de mindere goden onder de toonzetters zou behoren, maar omdat hij zich weinig gelegen liet liggen aan de gevolgen die de religieuze reformatie van Henry had voor de kerkmuziek in het algemeen. De sacrale polyfonie, met haar complexe zangstructuur, haar soms overbodige tierelantijntjes en vooral haar Latijnse teksten, was een typisch katholieke uitvinding die het veld moest ruimen voor muziek die het volk meer zou aanspreken. De autoriteiten stonden een nieuwe, minder ingewikkelde kerkmuziek voor die in het Engels gezongen werd. Het roer ging weliswaar niet van de een op de andere dag om, maar de tendens was er. Ludford wenste zich echter niets te laten voorschrijven en stopte gewoon met componeren. We mogen aannemen dat een dergelijk besluit veiliger was dan maar te proberen tegen de stroom in te roeien; uit bovenstaande mag blijken dat het dwarsliggers in Henry’s rijk niet goed verging. Ook favorieten van de koning konden niet rekenen op diens onverminderde loyaliteit, en Ludford was een van Henry’s favoriete componisten. Dat mag blijken uit het feit dat veel van zijn manuscripten het wapen van de koning droegen.
Van Nicholas Ludford hoort u zondag het Benedictus uit zijn Missa Benedicta et Venerabilis. Het is een prachtig stuk; we kunnen ons vertwijfeld afvragen waarom de componist zich niet aansloot bij de Church of England om een beloftevolle, glansrijke carrière ongestoord te kunnen voortzetten. Ludford bleef echter katholiek, en hij achtte het waarschijnlijk raadzaam om die overtuiging niet al te openlijk te ventileren via zijn roomse muziek. Een mens wil immers zijn hoofd op de schouders blijven dragen, nietwaar.
Het Sanctus uit Missa Inclina cor meum van Nicholas Ludford
Playlist OUD ANDERS, zondag 8 november 2015 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Thames Town - Hauska - 4.00
02. Säng Om Syrsor - Zarah Leander - 3.02
03. Soul Eyes - John Coltrane - 5.23
04. Benedictus - Nicholas Ludford - 4.17
05. The Captain And I - Joachim Kühn - 4.10
06. Ich bin von Kopf bis Fuss auf Liebe eingestellt - Zarah Leander - 3.14
07. Sanctus: An Entr'acte - Harry Partch - 6.20
08. Partita de Espejos - Murmullo de espejos II - Tomas Marco - 4.56
09. Time Will Tell - Spirogyra - 5.36
10. Ceremonial Magic III - John Zorn - 5.50
11. Schlummerlied - Zarah Leander - 3.32
