Donderdag 29 oktober 2015
Twee misverstanden moeten er in deze vooruitblik op de uitzending van Oud Anders uit de weg geruimd worden. De eerste dwaling betreft een opmerking van de presentator, als zou Johannes Brahms met de première van zijn pianoconcert no.1 in D minor opus 15 veel bijval geoogst hebben. Een tweede misvatting heeft te maken met het beeld dat veel mensen hebben van de Romantiek, de stijlperiode waartoe dit werk behoort. Het beroemde pianoconcert was beslist geen onmiddellijk succes. De jonge Brahms (hij was 25) zat zelf aan de piano toen hij het werk voor het eerst aan het publiek presenteerde. Dat gebeurde in Hannover, op 22 januari 1859. Een applaus bleek bij het wegsterven van de laatste klanken niet voor hem weggelegd; de toehoorders reageerden niet of nauwelijks. Een paar dagen later werd het in Leipzig nog erger: na afloop kon de arme Brahms, die toch een professioneel niveau op het instrument van zijn voorkeur had weten te bereiken, slechts verzuchten dat het gesis van de toehoorders hem af en toe teveel was geworden. Ook de recensenten van de kranten lieten weinig heel van zijn probeersel. Met dat laatste woord geven we eigenlijk al aan waarom het werk zo kil ontvangen werd: Brahms zelf tastte nog in het duister omtrent de definitieve versie van zijn pianoconcert. Dat had te maken met het feit dat orkestreren op dat moment bepaald niet het grootste talent was van de jeugdige componist. De moeizame ontstaansgeschiedenis van zijn opus 15 wijst daar ook op: in eerste instantie had Brahms het werk als een sonate voor twee piano’s bedoeld; vervolgens wilde hij er een vierdelige symfonie van maken; en toen dat te ambitieus bleek, besloot hij uiteindelijk maar het stuk tot een pianoconcert om te smeden. Oeverloos geploeter dus; wellicht hebben de concertbezoekers de onzekerheid van de componist bespeurd en rekenden ze hem erop af.
Een derde valse start zou Brahms ertoe hebben kunnen bewegen de compositie voor onbepaalde tijd op te bergen. Gelukkig ging het twee maanden na het debacle van Leipzig een stuk beter. Op 24 maart werd het pianoconcert door een Hamburgs publiek met groot enthousiasme ontvangen. Dit succes luidde echter nog niet de onstuitbare opmars naar wereldroem in; Brahms zou nog lange tijd delen van de compositie blijven reviseren, totdat hij er de vorm voor vond zoals wij die nu kennen. Tegenwoordig wordt het pianoconcert no. 1 gezien als een van de grootste meesterwerken van de Romantiek.
Waar staat dat begrip ‘Romantiek’ nu eigenlijk voor? Het woord verwijst naar een stijlperiode die rond het einde van de 18e eeuw in alle kunstdisciplines ontwikkeld werd. Als u in een gemiddelde platenzaak op zoek gaat naar een compilatie ‘Romantische Popsongs’, of ’25 Romantic Jazz Ballads’, dan wordt u echter op het verkeerde been gezet: u hoort een verzameling zoete, rustig voortkabbelende melodietjes waarin alle dynamiek gemeden wordt. Geen zuchtje wind mag immers de idylle van een verliefd paartje in een zonovergoten weiland verstoren. Het woord ‘romantisch’ wordt dan ook vaak uitgelegd als ‘pastoraal’, ‘sentimenteel’, of ‘teder’. Een vreemd misverstand! De echte Romantiek gaat over wilde passies, ongeremde emoties en stormachtige gebeurtenissen. Het individu, niet langer geknecht door feodale heersers of in toom gehouden door rigide religieuze opvattingen, mag eindelijk zijn eigen leven gaan leiden. Niet voor niets werd het startschot voor de Romantiek gegeven met de de Franse revolutie. Dat is de Romantiek ten voeten uit: een sociale omwenteling die zijn weerga niet kent; een ontploffing die we tot op de dag van vandaag nog na voelen trillen.
De razernij van de Romantiek horen we duidelijk in het eerste deel van het pianoconcert van Brahms. Het gaat er hard aan toe in dit Maestoso; het orkest lijkt wel een ontspoorde trein die van een helling afdendert. Wanneer het wapengekletter na een minuut of vier enigszins tot bedaren komt, zet de piano in met een onvergetelijk mooie melodie. Let wel: mooi, maar daarom nog niet futloos. Er is sprake van een welhaast pijnlijke schoonheid. Brahms schreef zijn concert na de zelfmoordpoging van zijn vriend Robert Schumann, en wellicht verwerkte hij de schok van deze gebeurtenis in zijn opus 15.
Zondag hoort u het pianoconcert in de uitvoering van pianist Emil Gilels en de Berliner Philharmoniker onder leiding van dirigent Eugen Jochum. Van alle versies die we hebben vonden we dit de beste.
Playlist OUD ANDERS, zondag 1 november 2015 op AAFM, 22.00 - 23.00 uur
01. Sidewalk Cafe/Izzat Love - Todd Rundgren - 4.21
02. Fantasie - Alistair Ridell - 3.57
03. Come By Here - BB King - 2.16
04. Kyrie de la Messe des Anges - Variation 4 - Philippe Chamouard - 6.25
05. How About A Little Fanfare/An Elpee's worth of Toons - Todd Rundgren - 3.05
06. I Cover The Waterfront - Billie Holiday - 3.29
07. Piano Concert no. 1: maestoso - Johannes Brahms - 24.12
08. Long Nights (The Feeling They Call The Blues) - BB King - 3.34
