Donderdag 6 augustus 2015
Wat bedoelen we eigenlijk met het woord ‘gitaarciter’? Men zou denken dat dit wel een exotisch snaarinstrument moet zijn. Niets is echter minder waar. In het Nederlands wordt de term niet zozeer gebruikt; we zeggen gewoon ‘citer’, en daarmee benoemen we het huis-tuin-en-keuken geval waarop zo’n vijftig jaar geleden drommen brave meisjes leerden spelen. U weet wel, die platte, dikwijls zwarte klankkast, al dan niet gedecoreerd met fraaie bloemmotieven, met daarover heen een set snaren aan de linkerkant die vijf tot zes kant en klare akkoorden vormen en aan de rechterkant de snaren waarop de melodie gespeeld wordt. Alle snaren zijn open, dat wil zeggen dat er geen fretten op het instrument zitten; men drukt de vingers nooit tegen de klankkast aan. Het verwerven van muzikale vaardigheid hoorde bij de opvoeding van de gegoede burgerij. Helaas waren de piano of harp – die twee andere instrumenten waarop het vrouwelijk geslacht zich in vroeger tijden mocht uitleven – òf te duur, òf te lastig om onder de knie te krijgen. Dus werd er gekozen voor de citer, een betaalbaar instrument waarmee het niet mis kon gaan, zo dacht men. Een willekeurige beroering van de snaren aan bakboord leverde immers al een fraai klinkend resultaat op zonder dat er ingewikkelde vingerzettingen bij aan te pas kwamen. Met die vingerzettingen onderscheiden we overigens de diverse citers van elkaar: de klanken van de concertciter kunnen ter linkerzijde veranderd worden door middel van fretten, terwijl de gitaarciter, als gezegd, een volledig fretloos instrument is. Als voorbeeld van een concertciter verwijzen wij u naar ‘The Third Man’, een film van Orson Welles, waarin de virtuoos Anton Karas een proeve van bekwaamheid aflegt. Volgt u deze link.
Een gitaarciter lijkt een simpeler instrument dan de concertciter. Nu ja, wat heet. Geen enkel muziekinstrument is simpel als je er iets meer mee wilt. De gitaarciter biedt dan wel akkoorden die geen speciale motorische vaardigheden behoeven, maar daarmee speel je nog geen Bach of Vivaldi. Er dient stevig geoefend te worden om te leren de juiste combinaties met linker- en rechterhand te maken. Daarvoor moet iemand de nodige discipline opbrengen, en daar wil het hem bij jongeren nogal eens aan schorten. Misschien dat daarom citers ook enigszins voor het oog gemaakt worden: als dochterlief het instrument geïrriteerd van zich afwerpt omdat ze niet verder komt dan een saaie herhaling van akkoorden, dan kan een citer altijd nog als exclusief meubelstuk dienen. En zo staat menige citer ongebruikt in een huiskamer te pronken. Die vermaledijde blokfluit, ook al zo’n bedrieglijk eenvoudig ding, kunnen we er dan naast leggen.
Voor de uitzending van komende zondag voert Oud Anders een dame op die het instrument uitstekend beheerst, de Franse Claire Bénédicte. Zij is een zuster in de orde van de Karmelieten en woont in een klooster te Luçon. De gemeenschap aldaar kreeg op zekere dag de beschikking over een kleine citer. In eerste instantie nam een 77-jarige ingezetene het instrument ter hand; met haar spel begeleidde ze de gebeden van de nonnetjes. Deze taak werd al gauw overgenomen door haar jongere ordezuster, Claire Bénédictine. Die leerde het zichzelf goed. Zuster Claire verlegde haar muzikale belangstelling naar een groter instrument, de ons welkbekende gitaarciter, en sloeg zelfs aan het componeren. Ze bracht het uiteindelijk tot een CD, getiteld ‘The Spirit of the Zither’.
Van dat album laten wij u een nummer horen; het heet ‘Naciemento’, dat geboorte betekent.De muziek is bedoeld om het geloof in rust en vrede te beleven, en van daaruit de overtuiging uit te dragen dat de Ander belangrijker is dan het Zelf. En inderdaad, de zuivere, heldere klanken van de citer zijn uitstekend geschikt om deze notie over te brengen.
NB.: Door een tot nog toe onopgehelderde fout in de bewerking van de opname ging er iets mis met de uitzending van zondag 2 augustus. U miste daardoor een kwartier van ons programma. Hiervoor onze excuses. Ergens in de loop van het jaar zullen we de volledige uitzending herhalen.
Een stuk van Vivaldi op de citer
Playlist OUD ANDERS, zondag 9 augustus 2015 op AAFM van 22.00 tot 23.00 uur
01. Orbit Aurora - Tom Dissevelt & Kid Baltan (Dick Raaijmakers) - 2.59
02. Marizapalos a lo Divino: Serafín Que Con Dulce Harmonía - Joan Cererols - 7.52
03. Nacimiento - Zuster Claire Bénédicte - 3.24
04. Maqâm hijâz kâr kurdî-lûngha - Ahmed El Kalaï - 3.28
05. In the Gorge Where the Dog Rose Blooms - Vladimir Martynow - 4.15
06. Twelve Microtonal Etudes for Electronic Music Media no.8 - Easley Blackwood - 2.42
07. Like Someone In Love - Blossom Dearie - 4.28
08. The Well & The Gentleman: A Love Song - Pauline Oliveros - 4.48
09. 4000 winters ; Adam Was Gebonden - Chiel Meijering - 2.57
10. Bem-Vindo - Ney Rosauro - 7.34
11. Flute II - Ahmad Shafui - 2.37
