Donderdag 25 november 2021
De vader van de westerse klassieke muziek wordt hij wel genoemd, ons aller Johann Sebastian Bach; een predicaat dat hij verdient, omdat zijn invloed tot op de dag van vandaag doorklinkt. Ik zou hem echter een bijnaam van eigen maaksel willen meegeven: Bach is de meester der smarten. Dit kan verkeerde associaties oproepen. Sommigen denken wellicht dat ik hiermee een beeld tracht te schetsen van een bezeten flagellant, of van een Boeddhistische monnik die door meditatie de pijn en tragiek van ons aardse bestaan wenst te overstijgen. Maar zo bedoel ik het natuurlijk niet. Veeleer wil ik aangeven dat de Bach zoals we hem het beste kennen, jong en oud van alle tijden en werelddelen aansprak en nog steeds aanspreekt met zijn klanken van universeel gevoeld verdriet. Denkt u maar eens aan het slotkoor van de Matthäus Passion. Bach focuste zich in zijn werk niet op zijn persoonlijke misère, waar hij als vader die vele kinderen verloor volop mee worstelde; dat zou immers hooguit een medelijdende reactie van de luisteraar oproepen. Zo van, ‘hoor de arme man eens lijden’. Nee: hij richtte zijn pijlen niet op zijn eigen tranen, maar op de uwe. Alleen de allerbeste kunstenaars kunnen dat.
Bach is er voor de eeuwigheid, omdat hij op een of andere manier een muzikale taal wist te ontwikkelen die buitenwaarts gericht was en iedereen in de ziel snijdt. Hoe hij dat als weinig andere componisten kon? Tja, dat zal voor altijd een raadsel blijven. Geen academische studie van muziektheorieën kan dat voldoende ophelderen. We hebben het hier over een genie dat een sleutel tot het collectieve bewustzijn van de mensheid in zijn bezit had. God mag weten waar de man die sleutel gevonden had.
Bach, de meester der smarten dus - of van de smartelijke muziek, zo u wilt. Willen we daarmee zeggen dat Bach mogelijk onderhevig is geweest aan depressies? Zeer zeker niet. Iedereen die wel eens te maken heeft gehad met een serieuze depressie weet dat je tijdens zo’n periode van pathologische neerslachtigheid weinig anders kunt doen dan in bed liggen en de dekens over je hoofd trekken, hopend dat het ooit nog over gaat. Er is niets in de geschiedschrijving rondom Bach dat op een dergelijk syndroom wijst. Kijken we naar de overbekende portretten van Bach, dan zien we een zelfverzekerde, wilskrachtige man die zich niet door verdriet heeft laten overmannen. En die dekens over het hoofd? Dat reusachtige oeuvre van constant hoog niveau, samen met het feit dat hij nog allerlei andere activiteiten ontplooide, wijst eerder op iemand die geen benul had van hoe een bed eruitzag. Bach was een druk bezet man en had geen tijd om lang te blijven tobben. Zo was hij in Leipzig Thomascantor, d.w.z. hij droeg de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de liturgische muziek in de grootste kerken van de stad, dirigeerde een jongenskoor dat niet altijd uit de grootste talenten bestond, en gaf de jongens muziekles en Latijn. Daarnaast werd er van hem verwacht dat hij voor elke zondag van het jaar een cantate zou schrijven. En dat deed hij, vijf jaren lang; mochten er speciale religieuze of wereldse festiviteiten zijn, dan componeerde hij ook daarvoor. Nee, Bach lag niet met de dekens over het hoofd te verdrinken in eindeloos gepieker.
Van Bach zijn 190 cantates aan ons overgeleverd. We weten uit betrouwbare bronnen dat hij er 300 schreef. Waarom ze niet allemaal bewaard zijn gebleven weten we niet. Hooguit zouden we kunnen stellen dat Bach – alhoewel bewust van zijn uitzonderlijke creatieve vermogens - niet overdreven bezorgd was over zijn betekenis voor het nageslacht. Hij vond het blijkbaar niet nodig om een nauwgezet archivaris van zijn eigen werken te worden. En zo bestaat de grootste set die ooit aan een enkele componist gewijd is, de Bach 333 van DGG, uit ‘slechts’ 222 cd’s. Gezien het feit dat er niet alleen een vracht cantates, maar ook nog eens stapels orkestwerken van Bach’s hand spoorloos verdwenen zijn, had het aantal cd’s in die set de 300 gemakkelijk kunnen overschrijden. Had er maar iemand met een kistje achter de maestro aangelopen, om de manuscripten die de man links en rechts achteloos over de schouders wegwierp op te vangen en veilig op te bergen.
Zondagavond staat Oud Anders in het teken van Johann Sebastian Bach. Wat ga je uitkiezen van iemand die louter meesterwerken heeft geschreven? Heel oneerbiedig – of misschien wel juist met veel ontzag – zeggen we: pak maar wat. De meester der smarten neemt je toch wel te grazen.
We beginnen de uitzending met de koorzang Jesus Bleibt Meine Freude uit de cantate BWV 147, een van die typische Bach melodieën waar je bijna niet naar kunt luisteren, zo hartverscheurend mooi is ze. Later in het uur draaien we de volledige cantate BWV 78. Ziet u voor de uitvoerenden de tracklist onder de video. En de video zelf natuurlijk; Ton Koopman blijft wat mij betreft een zeer groot Bach vertolker.
PLAYLIST OUD ANDERS, ZONDAG 28 NOVEMBER OP AAFM, 19.00 - 20.00 UUR
01 Cantate BWV 147-Jesus Bleibet Meine Freude - Johann Sebastian Bach - 3.29
Jesus Bleibet Meine Freude is een van de mooiste stukken van J.S. Bach. En dat wil wat zeggen, want deze man grossierde in onsterfelijke melodieën. U hoort het hier in de uitvoering van Ton Koopman en het Amsterdamse Barokorkest en koor
02 Usini - Auli - 3.45
De folkband Auli uit Letland maakt opwindende muziek. Ze bestaan uit zes doedelzak spelers, drie drummers en een man die de elktrische cello bespeelt. Feest!
03 Improvisation #3 - Susana Santos Silva, João Guimarães, Federico Casagrande - 4.19
Trompettiste Susana Santos Silva, saxofonist João Guimarães en elektrisch guitarist Federico Casagrande improviseren er lustig op los op hun album Giz uit 2012. Free Jazz van hoog niveau
04 Fickle Sun (iii) I'm Set Free - Brian Eno - 5.20
Over Brian Eno hoeven we niet veel meer te zeggen; vanuit Oud Anders is hij bekend genoeg. In de song Fickle Sun: I’m Set Free, een adaptatie van Lou Reed & The Velvet Underground’s nummer, horen we hem op zijn album The Ship uit 2016 voor het eerst sinds lange tijd weer eens zingen
05 Cantate BWV 78 - Johann Sebastian Bach - 21.53
U hoort de volledige cantata BWV 78 van J.S. Bach, uitgevoerd door het Bach Ensemble onder leiding van de Amerikaanse dirigent Joshua Rifkin. De solisten zijn Julianne Baird, Allan Fast, Frank Kelly en Jan Opalach.
06 Running - Frazey Ford - 4.27
De merkwaardige, rokerige stem van voormalig The Be Good Tanya’s lid Frazey Ford blijft verbazen. U hoort haar hier op haar solo album Indian Ocean uit 2014 met de song Running
07 Sumer - Munir Bashir & The Iraqi Traditional Music Group - 10.00
Er zijn er niet veel in de geschiedenis van de Arabische luit de Oud die konden wat de Iraakse virtuoos Munir Bashir met dit instrument kon. U gaat luisteren naar zijn fraaie compositie Sumer. Bashir wordt hier begeleid door The Iraqi Traditional Music Group
08 Too Hot to Hold - Ike & Tina Turner - 2.09
Voordat Tina Turner al haar superhits schreef als solo artieste had ze al een hele carrière achter de rug met haar man Ike, die haar veelvuldig mishandelde. De privé problemen tussen het echtpaar ten spijt, brachten de twee toch een grote hoeveelheid uitstekende nummers uit. Too Hot to Handle is er daar één van
